2016-06-08، 01:03
خوشنویسی هنری است که می تواند ذوق و استعداد و انرژی افزوده جوان در راستای بسیار زیبایی قرار داده و بدین ترتیب با به کمال رساندن پیام های هنری و جنبه های اجتماعی ،معنویت را در جامعه گسترش دهد.
بر كسی پوشيده نيست كه در ميان عرصه‌های هنر اسلامی خوشنويسی از آن جهت حائز اهميت است كه اين هنر در دامان قرآن كريم پا به عرصه وجود گذاشته، چنانكه اين هنر مقدس رابطه‌ای نزديك با طهارت روح، تهذيب نفس و جاودانگی وجدان خوشنويس دارد.
همراهی هنر خوشنويسی با مضامين دينی، فرهنگی، اخلاقی، عرفانی و كتابت قرآن كريم عامل و زمينه اعتلای اين هنر را فراهم آورده و اين هنر جزيی از دين و فرهنگ است و با كلام وحی و مفاهيم آن ارتباط دارد.
مقدمه
عاشقي هنر و كاسبي هنر، ٢ مقوله متفاوت هستند كه هنرمندان در دنياي ماشيني و مدرن بايد مواظب باشند تا اسير اهداف آن كه همانا دوري از اصالت ها و هويت هاست نشوند كه متأسفانه ناخواسته بحث آداب معنوي در هنر كمرنگ شده كه اين بيشتر شامل هنرهاي مدرن است و هنرمندان هنرهاي سنتي همچنان به آداب معنوي عشق مي ورزند ولي به لحاظ ارتباط كم مردم با هنرهاي سنتي اين دلباختگي آنان را كمتر مشاهده مي كنند و كاسبي هنر كه مختص هنرهاي مدرن است بيشتر خودنمايي مي كند و در اين ميان هنرمند نما با هنرمند واقعي در نگاه عام يكي به نظر مي رسند كه بايد تلاش كرد و تأثیرات آداب معنوی را در هنر خوشنویسی نشان داد.
خوشنویسی و معنویت :
در تاریخ هنر ایرانی – اسلامی، هیچ‌یك از هنرها به اندازه هنرخوشنویسی مستعد پذیرش رنگ و بوی قداست نبوده است.
شاید بتوان گفت كه هم جواری این هنر با كلام وحی سبب شده تاخوشنویسی تا به این اندازه قدسی و معنوی جلوه داده شود. هنرمندان برای دستیابی به صورت متعالی درتلاش بودند و همین تلاش‌ها سبب شد تا هنرخوشنویسی به تعبیری به یك آیین قدسی بصری درآید. كلام آسمانی توسط خوشنویس صورت زمینی می‌گرفت و همین ترجمان وحی سبب تعالی هنرخوشنویسی شد. در واقع خوشنویسی صورتی بود تا معانی كلام الهی جاودانه شود وهمین ارتباط بین صورت و معنا باعث شد تا خوشنویسی اگر نتواند هم سنگ معنای آسمانی باشد لااقل ظرف مناسبی باشد تا معانی عوالم باقی مظروف آن شود.
اگر كسی بخواهد خوشنویسی را از چنین منظری به نظاره نشیند به حكم عقل و فطرت باید به آغاز و پیدایی این هنر رجوع كند؛ آغازی كه مسلمانان آن را به كاتب وحی، امیرالمومنین علی(ع) نسبت می‌دهند. علاوه براین سرآغاز شگفت، بسیاری ازعرفا وحكما طی سالیان متمادی به شرح قداست و كرامت این هنرپرداخته‌اند و ازآن جاست كه خوشنویسی بیش از آنكه به چشم ممارست و تمرین هنری دیده شود، به چشم ریاضت و سیر و سلوك نگریسته می‌شود و خوشنویس را از آن رو هنرمند می‌دانند كه در فرهنگ و سنت ایرانی- اسلامی، هنرمند كسی است كه به فضل و كمال آراسته باشد.
در این مفهوم خوشنویس هنرمندی است كه با جهد و تلاش بسیار و با توشه معرفت، راه تعالی و كمال را می‌پیماید و هرچه فضل او افزونترباشد، خطوطی كه می‌نگارد از صلابت و پختگی بیشتری برخورداراست و از همین منظر خط و كتابت، محلی است برای تجلی روح هنرمند خوشنویس.
تقدس خوشنویسی و جایگاه آن در عرفان اسلامی :
خط و خوشنویسی پس از طی فراز و نشیب هایی بسیار در دوره های مختلف تاریخ ، امروزه از ارکان مهم ارتباطات وروابط های انسانی بشمار می رود . خط و خوشنویسی در دین مبین اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد،چنانکه پروردگار جهانیان در قرآن کریم به" قلم " قسم می خورد و کتابت را مهم بر می شمارد. همچنین بنا برروایات معتبر از معصومین (ع) نیز بر نیکو نوشتن سفارشات فراوانی شده است که می توان به حضرت مولی الموحدین علی (ع) اشاره نمود که خود آن بزرگوار علاوه بر نوشتن زیبای کلام وحی ، برای این هنر شریف و آسمانی در باب ترتیب و آداب آن و نیز شرف اشتغال به این هنر مقدس نکاتی بیان فرموده اند که از جمله این فرمایشات آن است که :" کلام نیکو صید دلهای مردم کند و خط نیکو تفرج و روشنی به چشم رساند." همچنین در جایی دیگر می فرمایند:"زیبایی خط منوط است به تعلیم استاد و تمرین درست وپیوسته ترکیب و اصل خط استوار است بر شناخت مفردات و شناخت مرکبات و در جایی دیگر نیز سر سلسله دار خیل عاشقان و دلدادگان جهان محمد بن عبدالله (ص) آخرین رسول مبعوث می فرمایند :"هر کس بسم الله الر حمن الرحیم را به نیکویی بنگارد بی حساب به بهشت وارد می گردد." از همین روایات می توان به اهمیت کتابت و خوشنویسی نزد معصومین (ع) پی برد و برای این هنر جایگاه رفیعی در فرهنگ اسلامی اختصاص داد.
تیتوس بورکهارت فیلسوف و هنر شناس معاصر در مورد خوشنویسی اسلامی نیز به این نتیجه رسیده است که "شریف ترین هنر بصری در جهان اسلام خوشنویسی است ".او همچنین معتقد است که" هیچ هنری در پرورش ذوق هنری مسلمانان به اندازه خوشنویسی موثر نبوده است."
اصولاً از دیر باز در بین هنرمندان و اساتید بزرگ خوشنویسی جهان اسلام ، خط و خوشنویسی وسیله ای برای تزکیه نفس به شمار می رود . مضامین روحانی و تاثیر گذاری که از سر پنجه قلم ژرف اندیش و معنوی هنرمند خوشنویس تراوش میکند اعم از آیات قرآنی ، روایات و پند و اندرزهای بزرگان – نثر و نظم - و بطور کلی آشنایی هنرمند با ادبیات عرفانی موجب می گردد که خوشنویس آنها را در شرایط خاص و روحانی بنویسد تا جایی که این بیانات بمنزله همنشین و مونس در دل او جای می گیرد و دل وی را از زنگارهای درونی و هوسهای باطنی صیقل می دهد که این نیز از الطاف پروردگار منزه می باشد.ارادتمندان آستان الهی ، هر یک به فراخور دانش و ذوق و توان خود و در هر جایگاه هنری در بسط و نشر آداب قرآن کریم عاشقانه و از روی اخلاص ، منتهای همت خود را به بکار گرفته تا بتوانند این کلام آسمانی را به زیباترین شکل ممکن به بشریت عرضه دارند.
بنابراین قرآن کریم این صحیفه مقدس مسلمانان جهان که حضرت محمد(ص)آن را به گوش جهانیان رسانید ، از زمان وحی و حتی تا به امروز از جهات مختلفی از جمله نگارش و کتابت آن مورد توجه قرار گرفته است که این در میان هنرمندان نقش بسزایی در انتقال هر چه زیباتر و صحیح تر این آیات الهی داشته اند و چنانکه حضرت علی (ع) خود از واعظان خط کوفی بشمار میرود و همانطور که گفته شد برای آن آدابی نیز قائل می باشند واز این بزرگوار و کاتب آیات الهی قرآنهایی منسوب به ایشان در موزه های ایران و دیگر کشور ها موجود می باشد.
در این میان هنرمندان ایرانی نیز تمام هم و غم خود را براین کار گذارده و خطاطان و مذهبان و دیگر هنرمندان رشته های مختلف هنر های تجسمی آن را سر لوحه خود قرار داده تا جایی که خوشنویسی به عنوان هنری مقدس و ایرانی – اسلامی قلمداد شده و با این توصیفات خوشنویسی را می توان از بخش های اعظم پیکره فرهنگ و هنر اسلامی دانست وتا به امروز نیز این هنر شریف و مقدس حامل رسالت خود می باشد . در این میان البته بزرگانی از تبار خط و خوشنویسی آثاری جهانی را خلق کرده اند که در اکثر موزه های دنیا موجود می باشد از جمله می توان به ابن مقله شیرازی – که خود واعظ خط نسخ نیز
می باشد- یاقوت مستعصمی ، میرزا احمد نیریزی و .....اشاره کرد که علاوه بر زیبایی و جاودانگی آثارشان ، از افتخارات ایرانیان نیز می باشند که البته از افتخارات و همچنین الطاف الهی و آرزو برای هر خوشنویس آن میباشد که با دستان خاکی خود آیاتی آسمانی و مقدس را به رشته تحریر در آورد.
باشد تا ما نیز در این میان توفیق الهی یارمان شود و گامی کوچک برداریم.
نیاز جامعه اسلامی به هنری بصری مثل خوشنویسی نیز ، این هنر را به بالندگی هر چه بیشتر سوق داد، چرا که این از منشاء و سرچشمه فیوضات الهی نشات گرفته و روز به روز جای خود را در بین عام و خاص پیدا کرده و رشد نمود.در بین هنرهای اسلامی خوشنویسان به شهادت صفحات روشن تاریخ اسلامی _ تمام تلاش و سعی خود را به کار برده تا از این لطف الهی به بهترین نحو ممکن استفاده نموده و نشان دهند که لایق آنند.
دربین آیات الهی که خوشنویسان به نگارش آن مفتخرند کلام بر حق بسم ا...الرحمن الرحیم می باشد چنانکه خوشنویسان هنرمند ممالک اسلامی همیشه کتابت آیات الهی را با نام بزرگ و بخشنده و مهربان ازلی _ حضرت حق _ آغاز نموده همچنان که خود قرآن این کتاب آسمانی مسلمین جهان نیز با این آیه شریف شروع گردیده است.مسلما کتابت هیچ یک از آیات الهی به اندازه آیه مبارکه بسم ا... مورد توجه و ذوق خوشنویسان قرار نگرفته والبته هم آنان و هم هنرمندان دیگر هنر های اسلامی با عشقی وافر به پروردگار مهربان و با تمام هستی خویش آثاری جاودان را خلق و با کمال فروتنی پیشکش حضرت حق نموده اند.
کتابت این آیه مقدس هنوز پس از چهارده قرن ، از کلک خوشنویسان هنرمند بر صفحه سفید کاغذ نگاشته می شود و یادآور عظمت و رحمانیت خداوند بزرگ می باشد.یکی از این خوشنویسان بزرگ _ چنانچه در بخش نخست به آن اشاره ای شد_ ابن مقله است. او به گواه تاریخ هنرهای اسلامی اولین کسی بوده است که قانون مدون و زیبایی خوشنویسی را پایه گذاری نمود و اقلام سته _خطوط شش گانه _ را آفرید. کسی که از جان خویش نیز در این راه بزرگ مایه گذاشت و آنگاه که منع نوشتن گشت ، توسط حکام جبار روزگار خود دست راستش بریده شد ولی از پای ننشست و نوشتن مشق عشق را از سرگرفت تا آنکه دست چپ او را نیز بریدندو پس از مدتی نیز سر خویش را فدای محبوب کرد.از دیگر بزرگوارانی که عاشقانه زیستند و خود نیز از سر سلسله داران قافله خوشنویسی معاصر هستند ، برادران میرخانی بودند که در مسیر ترقی این هنر ایرانی اسلامی بسیار کوشیدند و قرآن زیبایی بخط نستعلیق نیز از آنان به یادگارمانده است.
آنچنان که در قبل نیز به آن اشاره شد در بین هنرهای اسلامی هنر مقدس خوشنویسی را می توان به عنوان مهم ترین نمونه تجلی روح اسلامی بشمار آورد چنانکه خود قرآن نیز براهمیت نوشتن تاکید بسیاری نموده است از جمله :بسم ا...الرحمن الرحیم/والقلم و ما یسطرون .
چنانچه در خش نخست از مولی الموحدین حضرت علی (ع) به عنوان سر سلسله دار خوشنویسان اسلامی یاد شد ،خوشنویسان اهل باطن نیز همه بر این باورند که میان آن بزرگوار و خوشنویسی سنتی این دیار نیز الفت و پیوند راز ناکی نهفته است . بطوریکه سلطانعلی مشهدی از بزرگان خوشنویسی شهرت قلم خود را مرهون حضرت علی (ع) می داند.باری درطی مسیر پر فراز و نشیب سیر و سلوک عرفانی خط و خوشنویسی حضرت علی (ع) هادی و راهنمای راه و مراد حلقه بسیاری از خوشنویسان و خطاطان دوره های مختلف تاریخ ایران بوده است چنانکه در تکامل هنر خوشنویسی ایرانیان نقش به سزایی را ایفا نموده اند.
به عنوان مثال:«همچنین باید به خاطر داشت که چندین تن از پیشگامان زمینه خوشنویسی با به خواب دیدن حضرت علی (ع) نظیر میر علی تبریزی (واضع خط نستعلیق ) یا به خواب دیدن حضرت خضر (ع) نظیر سلطانعلی مشهدی ، شیخ حمدلله ، هدایت شدند و اینان (حضرت علی و حضرت خضر(ع) ) جهت و مسیر تکامل آنان را بدیشان نشان دادند.»۱و دیگری اینکه « و اما خواجه جمال الدین یاقوت علیه الرحمه ، امیر المومنین (ع) را در خواب دید ، فرمودند : قلم را محرف قط بزن ، خط اوصاف ترشد.»۲ و یا «و چون مدتی بدین گذشت ، در زمان بنی عباس شخصی مقله نام ، حضرت علی (ع) را در خواب دید و از آن حضرت ارشاد یافت و در خط کوفی تصرف کرد و اندکی از تدویر در آن ، خط پدید آمدو مدت خویش گذرانید.»۳
پس به روایت تاریخ ، خوشنویسان اسلامی مرهون راهنمایی ها و ارشادات آن حضرت بوده اندو همچنین بزرگانی همچون ابن مقله ، میر عماد ، ابن بواب ، میر علی تبریزی و... بوده اند که با اتکا به رهنمودها و ارشادات بزرگان دین مبین اسلام و با صفای دل پاک خویش عالمی را به تصرف خود نمودند.
نتیجه:
بالندگی هنر خوشنويسی ميان هنرهای اسلامی از آن جهت است كه اين هنر با نگارش قرآن كريم پرورش و رشد يافته و همراه با معرفت و معنويت است و تمدن اسلامی نيز نقش سازنده‌ای در اعتلای خط و به ويژه هنر خوشنويسی داشته است.
خوشنویسی یکی از هنرهای دارای معنویت می باشد زیرا کلام وحی را عینا در خود دارد و نشان میدهد .
هنری كه در راستای معرفی و تبيين معارف قرآنی و اسلامی گام بردارد، ماندگار خواهد بود.
حال دعا می کنیم که خداوند سبحان ما را نیز در اندوخته این مردمان راستین شریک گرداندو تلاش ما را در جهت زنده نگاهداشتن چراغ این هنر قدسی مقبول بگرداند.ان شاا...
بر كسی پوشيده نيست كه در ميان عرصه‌های هنر اسلامی خوشنويسی از آن جهت حائز اهميت است كه اين هنر در دامان قرآن كريم پا به عرصه وجود گذاشته، چنانكه اين هنر مقدس رابطه‌ای نزديك با طهارت روح، تهذيب نفس و جاودانگی وجدان خوشنويس دارد.
همراهی هنر خوشنويسی با مضامين دينی، فرهنگی، اخلاقی، عرفانی و كتابت قرآن كريم عامل و زمينه اعتلای اين هنر را فراهم آورده و اين هنر جزيی از دين و فرهنگ است و با كلام وحی و مفاهيم آن ارتباط دارد.
مقدمه
عاشقي هنر و كاسبي هنر، ٢ مقوله متفاوت هستند كه هنرمندان در دنياي ماشيني و مدرن بايد مواظب باشند تا اسير اهداف آن كه همانا دوري از اصالت ها و هويت هاست نشوند كه متأسفانه ناخواسته بحث آداب معنوي در هنر كمرنگ شده كه اين بيشتر شامل هنرهاي مدرن است و هنرمندان هنرهاي سنتي همچنان به آداب معنوي عشق مي ورزند ولي به لحاظ ارتباط كم مردم با هنرهاي سنتي اين دلباختگي آنان را كمتر مشاهده مي كنند و كاسبي هنر كه مختص هنرهاي مدرن است بيشتر خودنمايي مي كند و در اين ميان هنرمند نما با هنرمند واقعي در نگاه عام يكي به نظر مي رسند كه بايد تلاش كرد و تأثیرات آداب معنوی را در هنر خوشنویسی نشان داد.
خوشنویسی و معنویت :
در تاریخ هنر ایرانی – اسلامی، هیچ‌یك از هنرها به اندازه هنرخوشنویسی مستعد پذیرش رنگ و بوی قداست نبوده است.
شاید بتوان گفت كه هم جواری این هنر با كلام وحی سبب شده تاخوشنویسی تا به این اندازه قدسی و معنوی جلوه داده شود. هنرمندان برای دستیابی به صورت متعالی درتلاش بودند و همین تلاش‌ها سبب شد تا هنرخوشنویسی به تعبیری به یك آیین قدسی بصری درآید. كلام آسمانی توسط خوشنویس صورت زمینی می‌گرفت و همین ترجمان وحی سبب تعالی هنرخوشنویسی شد. در واقع خوشنویسی صورتی بود تا معانی كلام الهی جاودانه شود وهمین ارتباط بین صورت و معنا باعث شد تا خوشنویسی اگر نتواند هم سنگ معنای آسمانی باشد لااقل ظرف مناسبی باشد تا معانی عوالم باقی مظروف آن شود.
اگر كسی بخواهد خوشنویسی را از چنین منظری به نظاره نشیند به حكم عقل و فطرت باید به آغاز و پیدایی این هنر رجوع كند؛ آغازی كه مسلمانان آن را به كاتب وحی، امیرالمومنین علی(ع) نسبت می‌دهند. علاوه براین سرآغاز شگفت، بسیاری ازعرفا وحكما طی سالیان متمادی به شرح قداست و كرامت این هنرپرداخته‌اند و ازآن جاست كه خوشنویسی بیش از آنكه به چشم ممارست و تمرین هنری دیده شود، به چشم ریاضت و سیر و سلوك نگریسته می‌شود و خوشنویس را از آن رو هنرمند می‌دانند كه در فرهنگ و سنت ایرانی- اسلامی، هنرمند كسی است كه به فضل و كمال آراسته باشد.
در این مفهوم خوشنویس هنرمندی است كه با جهد و تلاش بسیار و با توشه معرفت، راه تعالی و كمال را می‌پیماید و هرچه فضل او افزونترباشد، خطوطی كه می‌نگارد از صلابت و پختگی بیشتری برخورداراست و از همین منظر خط و كتابت، محلی است برای تجلی روح هنرمند خوشنویس.
تقدس خوشنویسی و جایگاه آن در عرفان اسلامی :
خط و خوشنویسی پس از طی فراز و نشیب هایی بسیار در دوره های مختلف تاریخ ، امروزه از ارکان مهم ارتباطات وروابط های انسانی بشمار می رود . خط و خوشنویسی در دین مبین اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد،چنانکه پروردگار جهانیان در قرآن کریم به" قلم " قسم می خورد و کتابت را مهم بر می شمارد. همچنین بنا برروایات معتبر از معصومین (ع) نیز بر نیکو نوشتن سفارشات فراوانی شده است که می توان به حضرت مولی الموحدین علی (ع) اشاره نمود که خود آن بزرگوار علاوه بر نوشتن زیبای کلام وحی ، برای این هنر شریف و آسمانی در باب ترتیب و آداب آن و نیز شرف اشتغال به این هنر مقدس نکاتی بیان فرموده اند که از جمله این فرمایشات آن است که :" کلام نیکو صید دلهای مردم کند و خط نیکو تفرج و روشنی به چشم رساند." همچنین در جایی دیگر می فرمایند:"زیبایی خط منوط است به تعلیم استاد و تمرین درست وپیوسته ترکیب و اصل خط استوار است بر شناخت مفردات و شناخت مرکبات و در جایی دیگر نیز سر سلسله دار خیل عاشقان و دلدادگان جهان محمد بن عبدالله (ص) آخرین رسول مبعوث می فرمایند :"هر کس بسم الله الر حمن الرحیم را به نیکویی بنگارد بی حساب به بهشت وارد می گردد." از همین روایات می توان به اهمیت کتابت و خوشنویسی نزد معصومین (ع) پی برد و برای این هنر جایگاه رفیعی در فرهنگ اسلامی اختصاص داد.
تیتوس بورکهارت فیلسوف و هنر شناس معاصر در مورد خوشنویسی اسلامی نیز به این نتیجه رسیده است که "شریف ترین هنر بصری در جهان اسلام خوشنویسی است ".او همچنین معتقد است که" هیچ هنری در پرورش ذوق هنری مسلمانان به اندازه خوشنویسی موثر نبوده است."
اصولاً از دیر باز در بین هنرمندان و اساتید بزرگ خوشنویسی جهان اسلام ، خط و خوشنویسی وسیله ای برای تزکیه نفس به شمار می رود . مضامین روحانی و تاثیر گذاری که از سر پنجه قلم ژرف اندیش و معنوی هنرمند خوشنویس تراوش میکند اعم از آیات قرآنی ، روایات و پند و اندرزهای بزرگان – نثر و نظم - و بطور کلی آشنایی هنرمند با ادبیات عرفانی موجب می گردد که خوشنویس آنها را در شرایط خاص و روحانی بنویسد تا جایی که این بیانات بمنزله همنشین و مونس در دل او جای می گیرد و دل وی را از زنگارهای درونی و هوسهای باطنی صیقل می دهد که این نیز از الطاف پروردگار منزه می باشد.ارادتمندان آستان الهی ، هر یک به فراخور دانش و ذوق و توان خود و در هر جایگاه هنری در بسط و نشر آداب قرآن کریم عاشقانه و از روی اخلاص ، منتهای همت خود را به بکار گرفته تا بتوانند این کلام آسمانی را به زیباترین شکل ممکن به بشریت عرضه دارند.
بنابراین قرآن کریم این صحیفه مقدس مسلمانان جهان که حضرت محمد(ص)آن را به گوش جهانیان رسانید ، از زمان وحی و حتی تا به امروز از جهات مختلفی از جمله نگارش و کتابت آن مورد توجه قرار گرفته است که این در میان هنرمندان نقش بسزایی در انتقال هر چه زیباتر و صحیح تر این آیات الهی داشته اند و چنانکه حضرت علی (ع) خود از واعظان خط کوفی بشمار میرود و همانطور که گفته شد برای آن آدابی نیز قائل می باشند واز این بزرگوار و کاتب آیات الهی قرآنهایی منسوب به ایشان در موزه های ایران و دیگر کشور ها موجود می باشد.
در این میان هنرمندان ایرانی نیز تمام هم و غم خود را براین کار گذارده و خطاطان و مذهبان و دیگر هنرمندان رشته های مختلف هنر های تجسمی آن را سر لوحه خود قرار داده تا جایی که خوشنویسی به عنوان هنری مقدس و ایرانی – اسلامی قلمداد شده و با این توصیفات خوشنویسی را می توان از بخش های اعظم پیکره فرهنگ و هنر اسلامی دانست وتا به امروز نیز این هنر شریف و مقدس حامل رسالت خود می باشد . در این میان البته بزرگانی از تبار خط و خوشنویسی آثاری جهانی را خلق کرده اند که در اکثر موزه های دنیا موجود می باشد از جمله می توان به ابن مقله شیرازی – که خود واعظ خط نسخ نیز
می باشد- یاقوت مستعصمی ، میرزا احمد نیریزی و .....اشاره کرد که علاوه بر زیبایی و جاودانگی آثارشان ، از افتخارات ایرانیان نیز می باشند که البته از افتخارات و همچنین الطاف الهی و آرزو برای هر خوشنویس آن میباشد که با دستان خاکی خود آیاتی آسمانی و مقدس را به رشته تحریر در آورد.
باشد تا ما نیز در این میان توفیق الهی یارمان شود و گامی کوچک برداریم.
نیاز جامعه اسلامی به هنری بصری مثل خوشنویسی نیز ، این هنر را به بالندگی هر چه بیشتر سوق داد، چرا که این از منشاء و سرچشمه فیوضات الهی نشات گرفته و روز به روز جای خود را در بین عام و خاص پیدا کرده و رشد نمود.در بین هنرهای اسلامی خوشنویسان به شهادت صفحات روشن تاریخ اسلامی _ تمام تلاش و سعی خود را به کار برده تا از این لطف الهی به بهترین نحو ممکن استفاده نموده و نشان دهند که لایق آنند.
دربین آیات الهی که خوشنویسان به نگارش آن مفتخرند کلام بر حق بسم ا...الرحمن الرحیم می باشد چنانکه خوشنویسان هنرمند ممالک اسلامی همیشه کتابت آیات الهی را با نام بزرگ و بخشنده و مهربان ازلی _ حضرت حق _ آغاز نموده همچنان که خود قرآن این کتاب آسمانی مسلمین جهان نیز با این آیه شریف شروع گردیده است.مسلما کتابت هیچ یک از آیات الهی به اندازه آیه مبارکه بسم ا... مورد توجه و ذوق خوشنویسان قرار نگرفته والبته هم آنان و هم هنرمندان دیگر هنر های اسلامی با عشقی وافر به پروردگار مهربان و با تمام هستی خویش آثاری جاودان را خلق و با کمال فروتنی پیشکش حضرت حق نموده اند.
کتابت این آیه مقدس هنوز پس از چهارده قرن ، از کلک خوشنویسان هنرمند بر صفحه سفید کاغذ نگاشته می شود و یادآور عظمت و رحمانیت خداوند بزرگ می باشد.یکی از این خوشنویسان بزرگ _ چنانچه در بخش نخست به آن اشاره ای شد_ ابن مقله است. او به گواه تاریخ هنرهای اسلامی اولین کسی بوده است که قانون مدون و زیبایی خوشنویسی را پایه گذاری نمود و اقلام سته _خطوط شش گانه _ را آفرید. کسی که از جان خویش نیز در این راه بزرگ مایه گذاشت و آنگاه که منع نوشتن گشت ، توسط حکام جبار روزگار خود دست راستش بریده شد ولی از پای ننشست و نوشتن مشق عشق را از سرگرفت تا آنکه دست چپ او را نیز بریدندو پس از مدتی نیز سر خویش را فدای محبوب کرد.از دیگر بزرگوارانی که عاشقانه زیستند و خود نیز از سر سلسله داران قافله خوشنویسی معاصر هستند ، برادران میرخانی بودند که در مسیر ترقی این هنر ایرانی اسلامی بسیار کوشیدند و قرآن زیبایی بخط نستعلیق نیز از آنان به یادگارمانده است.
آنچنان که در قبل نیز به آن اشاره شد در بین هنرهای اسلامی هنر مقدس خوشنویسی را می توان به عنوان مهم ترین نمونه تجلی روح اسلامی بشمار آورد چنانکه خود قرآن نیز براهمیت نوشتن تاکید بسیاری نموده است از جمله :بسم ا...الرحمن الرحیم/والقلم و ما یسطرون .
چنانچه در خش نخست از مولی الموحدین حضرت علی (ع) به عنوان سر سلسله دار خوشنویسان اسلامی یاد شد ،خوشنویسان اهل باطن نیز همه بر این باورند که میان آن بزرگوار و خوشنویسی سنتی این دیار نیز الفت و پیوند راز ناکی نهفته است . بطوریکه سلطانعلی مشهدی از بزرگان خوشنویسی شهرت قلم خود را مرهون حضرت علی (ع) می داند.باری درطی مسیر پر فراز و نشیب سیر و سلوک عرفانی خط و خوشنویسی حضرت علی (ع) هادی و راهنمای راه و مراد حلقه بسیاری از خوشنویسان و خطاطان دوره های مختلف تاریخ ایران بوده است چنانکه در تکامل هنر خوشنویسی ایرانیان نقش به سزایی را ایفا نموده اند.
به عنوان مثال:«همچنین باید به خاطر داشت که چندین تن از پیشگامان زمینه خوشنویسی با به خواب دیدن حضرت علی (ع) نظیر میر علی تبریزی (واضع خط نستعلیق ) یا به خواب دیدن حضرت خضر (ع) نظیر سلطانعلی مشهدی ، شیخ حمدلله ، هدایت شدند و اینان (حضرت علی و حضرت خضر(ع) ) جهت و مسیر تکامل آنان را بدیشان نشان دادند.»۱و دیگری اینکه « و اما خواجه جمال الدین یاقوت علیه الرحمه ، امیر المومنین (ع) را در خواب دید ، فرمودند : قلم را محرف قط بزن ، خط اوصاف ترشد.»۲ و یا «و چون مدتی بدین گذشت ، در زمان بنی عباس شخصی مقله نام ، حضرت علی (ع) را در خواب دید و از آن حضرت ارشاد یافت و در خط کوفی تصرف کرد و اندکی از تدویر در آن ، خط پدید آمدو مدت خویش گذرانید.»۳
پس به روایت تاریخ ، خوشنویسان اسلامی مرهون راهنمایی ها و ارشادات آن حضرت بوده اندو همچنین بزرگانی همچون ابن مقله ، میر عماد ، ابن بواب ، میر علی تبریزی و... بوده اند که با اتکا به رهنمودها و ارشادات بزرگان دین مبین اسلام و با صفای دل پاک خویش عالمی را به تصرف خود نمودند.
نتیجه:
بالندگی هنر خوشنويسی ميان هنرهای اسلامی از آن جهت است كه اين هنر با نگارش قرآن كريم پرورش و رشد يافته و همراه با معرفت و معنويت است و تمدن اسلامی نيز نقش سازنده‌ای در اعتلای خط و به ويژه هنر خوشنويسی داشته است.
خوشنویسی یکی از هنرهای دارای معنویت می باشد زیرا کلام وحی را عینا در خود دارد و نشان میدهد .
هنری كه در راستای معرفی و تبيين معارف قرآنی و اسلامی گام بردارد، ماندگار خواهد بود.
حال دعا می کنیم که خداوند سبحان ما را نیز در اندوخته این مردمان راستین شریک گرداندو تلاش ما را در جهت زنده نگاهداشتن چراغ این هنر قدسی مقبول بگرداند.ان شاا...