نام علمي گل رازقي كه از لحاظ عطر معروفترين گلهاي كشور ما است Jasminum Sambac Sol مي باشد .
از خانواده زنبق ها Oleaceae كه سرزمين اصلي اش عربستان است ( زنبق نام ناحيه اي است در عربستان ) امروزه پرورش اين گل در منطقه وسيعي از آفريقاي شمالي گرفته تا خاور زمين و آسياي ميانه گسترده شده است .
بوته گل رازقي پُر شاخ و برگ و نيمه بالارو است . برگهاي آن دائمي ، صاف ، بيضي شكل و بي كرك با گلهاي درشت ، پُر پَر ، سفيد رنگ و بسيار معطر . از نيمه ارديبهشت به بعد در طول مدت تابستان گلها مرتبأ شكفته ميشوند و هر گل حدود يك هفته تا ده روز دوام دارد .
بررسيهاي دقيق آزمايشگاهي نشان داده است كه مقدار مطلق عطر گل رازقي و تيره ياس ها در ساعات اوليه بامداد نخستين روز شكفتن گل ( حدود ساعت هشت ) بيشتر از همه اوقات است .
▪ دانشمندان گياه شناس سه گونه متمايز از اين گل به نامهاي زير تشخيص داده اند :
۱) گونه بلا Bela : در مصر ، شبه جزيره عربستان ( زنبق كويت و بحرين ) و بنگال .
۲) گونه موتيا Motia : در پنجاب هندوستان و سريلانكا .
۳) گونه موگرا Mogra يا Moghra : در هندوستان ، چين ، افغانستان و ايران .
نظر به اينكه مردم خوش ذوق كشور ما از قديم گلهاي معطر را بيشتر دوست مي داشتند ، به پرورش اين گل در شهرهاي مختلف كم و بيش همت گماشتند ولي چون آب و هواي مطلوب آن سرزمينهاي معتدل گرم و مرطوب مي باشد ، امروزه پرورش آن بصورت گلداني در استانهاي گيلان ، مازندران ، فارس و خوزستان بيشتر متداول است .
در مناطق ياد شده يك نوع ياس گلداني نيز پرورش داده مي شود كه موسوم به ياس رازقي با نام علمي Jasminium Pubescens ميباشد بوته اين گل در استانهاي شمالي كشور ما نظير گل رازقي نيمه بالارو است و در استانهاي جنوب بالارونده .
برگهاي آن شبيه گل رازقي بوده و دو به دو متقابل است ولي گلهاي آن كوچك و مانند ياس سفيد ( چمپا ) Jasminium officinalis L. ستاره شكل بوده و از لحاظ عمر همانند گل رازقي مي باشد .
با اين تفاوت كه دوام شكوفائي هر گل كم است و طول مدت گل دادن و تعداد گلها بيشتر كه عمر عطر افشاني آنرا زيادتر مي سازد .
در استانهاي جنوبي و مناطقي كه خطر سرمازدگي وجود ندارد ، ياس رازقي را در هواي آزاد پرورش مي دهند و ساقه هاي نازك آنرا به داربست يا ديوار مي بندند .
در استانهاي كرانه درياي خزر كه هواي زمستاني سرد است ، حتمأ بايد گياه را از گزند سرما محفوظ داشت و آنرا به مكان هاي پوشيده منتقل نمود و طبعأ در شهرستانهاي مركزي كه سردتر است نگهداري اين گل جز در گلخانه ميسر نيست .
● آب و خاك مناسب :
چون گلهاي رازقي و ياس رازقي از گروه نباتات آهك گريز ميباشند ، خاك گلدان آنها بايد بكلي فاقد مواد آهكي بوده و حتي آبي كه به آنها داده مي شود نبايد قليائي و داراي مواد آهكي باشد .
▪ در مناطق پرورش اين گلها تناسب خاك گلدانها بقرار زير است :
خاك برگ پوسيده درختان جنگلي ( هوموس ) ۳ قسمت ، شن شسته شده ۲ قسمت ، خاك معمولي باغچه ۱ قسمت . دفعات آبياري به مقتضاي فصل و درجه حرارت محيط فرق مي كند . در تابستان بويژه در موسم گل دادن بايد روزي يكبار به آن آب داد .بعلاوه از موقعيكه غنچه گلها ظاهر مي شود حتمأ بايد بپاي بوته كود داد .
بهترين كود طبيعي كه باغبانان با تجربه مصرف مي كنند ، شيره كود گوسفندي است و طرز تهيه آن بدين طريق است كه ۲ الي ۳ قاشق سوپخوري شيره كود را پس از بهم زدن بپاي هرگلدان مي ريزند .
در محلهائي كه تهيه كود طبيعي دشوار است ، مصرف كود شيميائي مخلوط سولفات آمونيم و فسفات آمونيم به نسبت ترتيب سه و يك و بقدر يك قاشق غذا خوري در هر دو هفته از اواسط بهار به بعد توصيه مي شود .
علاقمندان پرورش اين گلها در تهران و شهرستانهاي مركزي مي توانند براي خنثي كردن اثرات زيان بخش آب آهكي و قليائي يك قطعه زاج سياه (سولفات آهن ) در كنار گلدان گذارده هنگام آبياري آب را روي آن بريزند .
● طرق تكثير :
گل رازقي و ياس رازقي را معمولا از طريق خوابانيدن شاخه ، قلمه زدن و كشت پاجوش زياد مي كنند .ليكن ممكن است آنها را با پيوند نيز زياد كرد .
۱) تكثير بوسيله خوابانيدن شاخه :
براي اين منظور شاخه هاي بلند يكي دو ساله قسمت پائين بوته را در اواسط فصل بهار درون جعبه چوبي يا گلدان محتوي شن شسته نرم مي خوابانند . بطوريكه سرشاخه ها با دو سه جوانه از خاك بيرون باشد .
با انجام آبياري مرتب پس از چندي از ساقه هاي درون شن ريشه هاي تازه مي رويند . شش هفته بعد هنگاميكه ريشه ها رشد كافي يافتند بايد شاخه ها را از زير گلدان بريده و نهالهاي جوان ريشه دار را درون گلدانهاي حاوي خاك مناسب كه قبلا ذكر شده بكارند تا بوته هاي مستقلي بوجود آيند .
معمولا جهت تسريع عمل ريشه دادن ، قبل از خوابانيدن ساقه كمي از پوست شاخه را كه درون جعبه يا گلدان قرار ميگيرد با چاقو برش مي دهند .
بايد دانست كه چون خوابانيدن شاخه ها در سطح خاك جعبه يا گلدان فقط در مورد شاخه هاي زيرين امكان پذير است و شاخه هاي فوقاني را نمي توان بعلت خطر شكستن بسطح زمين رسانيد لذا بدين جهت ممكن است گلدانهاي سبك وكوچكتري تهيه نموده شاخه هاي جوان بالاي بوته را از سوراخ زير گلدان داخل گلدان كرد و درون آن مقداري شن شسته ريخت و گلدانهاي هوائي روي شاخه ها را بوسيله قيم در هوا نگهداشت يا روي طاقچه ديوار قرار داد .
پس از ريشه دادن با ترتيبي كه ذكر شد آنها را به گلدانهاي جداگانه منتقل نمود .ذكر اين نكته نيز لازم است كه چون بر اثر قطع يكباره شاخه هاي ريشه دار بيم خشك شدن گياه ميرود بهتر است بريدن شاخه ها بتدريج صورت پذيرد.
بدين ترتيب كه پس از حصول اطمينان از رويش ريشه كافي ابتداء از زيرگلدان باندازه يك سوم قطر شاخه را بريد و پس از يك هفته برش قبلي را تا دو سوم قطر شاخه عميق تر كرد و سرانجام هفته بعد شاخه را از زير گلدان بكلي قطع كرد و درون گلدان هاي جداگانه كاشت . ( اين عمل را در اصطلاح باغباني از شير گرفتن نهالهاي جوان مينامند).
۲) تكثير با قلمه :
قلمه ها را بايد در بهار قبل از باز شدن چشمها و رويش جوانه ها از شاخه هاي قوي يكي دو ساله كه گل داشتند ، انتخاب نمود و آنها را به مدت يك هفته درون گوني كنفي يا پارچه كرباس مرطوبي پيچيد و با پاشيدن آب پارچه را مرطوب نگهداشت . در پايان هفته آنها را به قلمه هاي كوچك تقسيم كرد بطوريكه هر قلمه ۳ ـ ۴ چشم داشته باشد . سپس قلمه ها را درون گلدانهاي حاوي شن شسته كاشت و منتظر شد تا بعد از ۵ ـ ۶ هفته كه قلمه ها ريشه كافي دادند آنها را به گلدانهاي اصلي كه تناسب خاك آن قبلا ذكر شده است انتقال داد .
۳) تكثير از راه پيوند :
گل رازقي و ياس رازقي را مي توان بوسيله پيوند روي ياس سفيد (چمپا) نيز زياد كرد . در بهار پيوند شكمي يا مجاورتي مناسب است و در پائيز پيوند شكافي رجحان دارد . حسن اين طريق تكثير آن است كه چون ياس سفيد را مي توان تقريبأ در هر نوع آب و خاك عمل آورد و نظير گلهاي رازقي و ياس رازقي به خاك هوموسي اراضي جنگلي احتياج ندارد و با پيوند آنها روي پايه ياس مي توان از زحمت تهيه خاك هوموس رهائي يافت و از دادن آب قليائي نيز نگران نشد .
● عطر گيري :
در كشورهائي كه كاشت گل رازقي و گونه هاي مختلف ياس در سطح وسيع و هواي آزاد متداول است ، صنعت عطر گيري فعاليت گسترده اي دارد .
بنا به مندرجات آمار بين المللي ، توليد عطر گلهاي تيره ياس در سال ۱۹۷۲ در كشورهاي مختلف بقرار زير بوده است :
▪ مصر ۳۵۰۰ كيلو گرم الجزاير ۶۰۰ كيلو گرم
▪ مغرب ۲۰۰۰ كيلو گرم فرانسه ۶۰۰ كيلو گرم
▪ ايتاليا ۱۸۰۰ كيلو گرم اسپانيا ۴۵۰ كيلو گرم
اتحاد جماهير شوروي و چين ( كه توليد قابل ملاحظه و نامعلومي داشته اند ) در كشور چين اين گلها را بيشتر براي معطر ساختن چاي و تهيه عطري كشت مي كنند .
كارخانجات عمده عطركشي در حومه شهر بزرگ كانتون متمركز است. در هندوستان براي استخراج عطر رازقي گلبرگها را پَرپَر كرده ، روي دانه هاي كنجد مي ريزند . سپس با عصاره گرفتن روغن كنجدهاي معطر عطر مطلوب را بدست مي آورند . در صنعت پيشرفته امروزي عطر رازقي را از طريق خيساندن گلبرگها در اتر نفت Etheropetrol يا بنزن Benzene استخراج مينمايند .( نبايد بنزن يا روغن بن با بنزن متعارف اشتباه شود . بنزن با فرمول شيميائي C۶ H۶ آبگونه فرار و بي رنگي است كه از قطران يا قير ذغال سنگ بدست مي آيد و در لباس شوئي براي زدودن لكه هاي چربي و رنگ سازي مصرف مي شود )عطر رازقي گرانبهاترين عطر طبيعي است و گفته مي شود كه تهيه آن بصورت ساخت صنعتي امكان ندارد .
منابع
برگرفته از كتاب : آموزش پرورش گلها و گیاهان زینتی
سایت آموزشی اطلاع رسانی هرس
از خانواده زنبق ها Oleaceae كه سرزمين اصلي اش عربستان است ( زنبق نام ناحيه اي است در عربستان ) امروزه پرورش اين گل در منطقه وسيعي از آفريقاي شمالي گرفته تا خاور زمين و آسياي ميانه گسترده شده است .
بوته گل رازقي پُر شاخ و برگ و نيمه بالارو است . برگهاي آن دائمي ، صاف ، بيضي شكل و بي كرك با گلهاي درشت ، پُر پَر ، سفيد رنگ و بسيار معطر . از نيمه ارديبهشت به بعد در طول مدت تابستان گلها مرتبأ شكفته ميشوند و هر گل حدود يك هفته تا ده روز دوام دارد .
بررسيهاي دقيق آزمايشگاهي نشان داده است كه مقدار مطلق عطر گل رازقي و تيره ياس ها در ساعات اوليه بامداد نخستين روز شكفتن گل ( حدود ساعت هشت ) بيشتر از همه اوقات است .
▪ دانشمندان گياه شناس سه گونه متمايز از اين گل به نامهاي زير تشخيص داده اند :
۱) گونه بلا Bela : در مصر ، شبه جزيره عربستان ( زنبق كويت و بحرين ) و بنگال .
۲) گونه موتيا Motia : در پنجاب هندوستان و سريلانكا .
۳) گونه موگرا Mogra يا Moghra : در هندوستان ، چين ، افغانستان و ايران .
نظر به اينكه مردم خوش ذوق كشور ما از قديم گلهاي معطر را بيشتر دوست مي داشتند ، به پرورش اين گل در شهرهاي مختلف كم و بيش همت گماشتند ولي چون آب و هواي مطلوب آن سرزمينهاي معتدل گرم و مرطوب مي باشد ، امروزه پرورش آن بصورت گلداني در استانهاي گيلان ، مازندران ، فارس و خوزستان بيشتر متداول است .
در مناطق ياد شده يك نوع ياس گلداني نيز پرورش داده مي شود كه موسوم به ياس رازقي با نام علمي Jasminium Pubescens ميباشد بوته اين گل در استانهاي شمالي كشور ما نظير گل رازقي نيمه بالارو است و در استانهاي جنوب بالارونده .
برگهاي آن شبيه گل رازقي بوده و دو به دو متقابل است ولي گلهاي آن كوچك و مانند ياس سفيد ( چمپا ) Jasminium officinalis L. ستاره شكل بوده و از لحاظ عمر همانند گل رازقي مي باشد .
با اين تفاوت كه دوام شكوفائي هر گل كم است و طول مدت گل دادن و تعداد گلها بيشتر كه عمر عطر افشاني آنرا زيادتر مي سازد .
در استانهاي جنوبي و مناطقي كه خطر سرمازدگي وجود ندارد ، ياس رازقي را در هواي آزاد پرورش مي دهند و ساقه هاي نازك آنرا به داربست يا ديوار مي بندند .
در استانهاي كرانه درياي خزر كه هواي زمستاني سرد است ، حتمأ بايد گياه را از گزند سرما محفوظ داشت و آنرا به مكان هاي پوشيده منتقل نمود و طبعأ در شهرستانهاي مركزي كه سردتر است نگهداري اين گل جز در گلخانه ميسر نيست .
● آب و خاك مناسب :
چون گلهاي رازقي و ياس رازقي از گروه نباتات آهك گريز ميباشند ، خاك گلدان آنها بايد بكلي فاقد مواد آهكي بوده و حتي آبي كه به آنها داده مي شود نبايد قليائي و داراي مواد آهكي باشد .
▪ در مناطق پرورش اين گلها تناسب خاك گلدانها بقرار زير است :
خاك برگ پوسيده درختان جنگلي ( هوموس ) ۳ قسمت ، شن شسته شده ۲ قسمت ، خاك معمولي باغچه ۱ قسمت . دفعات آبياري به مقتضاي فصل و درجه حرارت محيط فرق مي كند . در تابستان بويژه در موسم گل دادن بايد روزي يكبار به آن آب داد .بعلاوه از موقعيكه غنچه گلها ظاهر مي شود حتمأ بايد بپاي بوته كود داد .
بهترين كود طبيعي كه باغبانان با تجربه مصرف مي كنند ، شيره كود گوسفندي است و طرز تهيه آن بدين طريق است كه ۲ الي ۳ قاشق سوپخوري شيره كود را پس از بهم زدن بپاي هرگلدان مي ريزند .
در محلهائي كه تهيه كود طبيعي دشوار است ، مصرف كود شيميائي مخلوط سولفات آمونيم و فسفات آمونيم به نسبت ترتيب سه و يك و بقدر يك قاشق غذا خوري در هر دو هفته از اواسط بهار به بعد توصيه مي شود .
علاقمندان پرورش اين گلها در تهران و شهرستانهاي مركزي مي توانند براي خنثي كردن اثرات زيان بخش آب آهكي و قليائي يك قطعه زاج سياه (سولفات آهن ) در كنار گلدان گذارده هنگام آبياري آب را روي آن بريزند .
● طرق تكثير :
گل رازقي و ياس رازقي را معمولا از طريق خوابانيدن شاخه ، قلمه زدن و كشت پاجوش زياد مي كنند .ليكن ممكن است آنها را با پيوند نيز زياد كرد .
۱) تكثير بوسيله خوابانيدن شاخه :
براي اين منظور شاخه هاي بلند يكي دو ساله قسمت پائين بوته را در اواسط فصل بهار درون جعبه چوبي يا گلدان محتوي شن شسته نرم مي خوابانند . بطوريكه سرشاخه ها با دو سه جوانه از خاك بيرون باشد .
با انجام آبياري مرتب پس از چندي از ساقه هاي درون شن ريشه هاي تازه مي رويند . شش هفته بعد هنگاميكه ريشه ها رشد كافي يافتند بايد شاخه ها را از زير گلدان بريده و نهالهاي جوان ريشه دار را درون گلدانهاي حاوي خاك مناسب كه قبلا ذكر شده بكارند تا بوته هاي مستقلي بوجود آيند .
معمولا جهت تسريع عمل ريشه دادن ، قبل از خوابانيدن ساقه كمي از پوست شاخه را كه درون جعبه يا گلدان قرار ميگيرد با چاقو برش مي دهند .
بايد دانست كه چون خوابانيدن شاخه ها در سطح خاك جعبه يا گلدان فقط در مورد شاخه هاي زيرين امكان پذير است و شاخه هاي فوقاني را نمي توان بعلت خطر شكستن بسطح زمين رسانيد لذا بدين جهت ممكن است گلدانهاي سبك وكوچكتري تهيه نموده شاخه هاي جوان بالاي بوته را از سوراخ زير گلدان داخل گلدان كرد و درون آن مقداري شن شسته ريخت و گلدانهاي هوائي روي شاخه ها را بوسيله قيم در هوا نگهداشت يا روي طاقچه ديوار قرار داد .
پس از ريشه دادن با ترتيبي كه ذكر شد آنها را به گلدانهاي جداگانه منتقل نمود .ذكر اين نكته نيز لازم است كه چون بر اثر قطع يكباره شاخه هاي ريشه دار بيم خشك شدن گياه ميرود بهتر است بريدن شاخه ها بتدريج صورت پذيرد.
بدين ترتيب كه پس از حصول اطمينان از رويش ريشه كافي ابتداء از زيرگلدان باندازه يك سوم قطر شاخه را بريد و پس از يك هفته برش قبلي را تا دو سوم قطر شاخه عميق تر كرد و سرانجام هفته بعد شاخه را از زير گلدان بكلي قطع كرد و درون گلدان هاي جداگانه كاشت . ( اين عمل را در اصطلاح باغباني از شير گرفتن نهالهاي جوان مينامند).
۲) تكثير با قلمه :
قلمه ها را بايد در بهار قبل از باز شدن چشمها و رويش جوانه ها از شاخه هاي قوي يكي دو ساله كه گل داشتند ، انتخاب نمود و آنها را به مدت يك هفته درون گوني كنفي يا پارچه كرباس مرطوبي پيچيد و با پاشيدن آب پارچه را مرطوب نگهداشت . در پايان هفته آنها را به قلمه هاي كوچك تقسيم كرد بطوريكه هر قلمه ۳ ـ ۴ چشم داشته باشد . سپس قلمه ها را درون گلدانهاي حاوي شن شسته كاشت و منتظر شد تا بعد از ۵ ـ ۶ هفته كه قلمه ها ريشه كافي دادند آنها را به گلدانهاي اصلي كه تناسب خاك آن قبلا ذكر شده است انتقال داد .
۳) تكثير از راه پيوند :
گل رازقي و ياس رازقي را مي توان بوسيله پيوند روي ياس سفيد (چمپا) نيز زياد كرد . در بهار پيوند شكمي يا مجاورتي مناسب است و در پائيز پيوند شكافي رجحان دارد . حسن اين طريق تكثير آن است كه چون ياس سفيد را مي توان تقريبأ در هر نوع آب و خاك عمل آورد و نظير گلهاي رازقي و ياس رازقي به خاك هوموسي اراضي جنگلي احتياج ندارد و با پيوند آنها روي پايه ياس مي توان از زحمت تهيه خاك هوموس رهائي يافت و از دادن آب قليائي نيز نگران نشد .
● عطر گيري :
در كشورهائي كه كاشت گل رازقي و گونه هاي مختلف ياس در سطح وسيع و هواي آزاد متداول است ، صنعت عطر گيري فعاليت گسترده اي دارد .
بنا به مندرجات آمار بين المللي ، توليد عطر گلهاي تيره ياس در سال ۱۹۷۲ در كشورهاي مختلف بقرار زير بوده است :
▪ مصر ۳۵۰۰ كيلو گرم الجزاير ۶۰۰ كيلو گرم
▪ مغرب ۲۰۰۰ كيلو گرم فرانسه ۶۰۰ كيلو گرم
▪ ايتاليا ۱۸۰۰ كيلو گرم اسپانيا ۴۵۰ كيلو گرم
اتحاد جماهير شوروي و چين ( كه توليد قابل ملاحظه و نامعلومي داشته اند ) در كشور چين اين گلها را بيشتر براي معطر ساختن چاي و تهيه عطري كشت مي كنند .
كارخانجات عمده عطركشي در حومه شهر بزرگ كانتون متمركز است. در هندوستان براي استخراج عطر رازقي گلبرگها را پَرپَر كرده ، روي دانه هاي كنجد مي ريزند . سپس با عصاره گرفتن روغن كنجدهاي معطر عطر مطلوب را بدست مي آورند . در صنعت پيشرفته امروزي عطر رازقي را از طريق خيساندن گلبرگها در اتر نفت Etheropetrol يا بنزن Benzene استخراج مينمايند .( نبايد بنزن يا روغن بن با بنزن متعارف اشتباه شود . بنزن با فرمول شيميائي C۶ H۶ آبگونه فرار و بي رنگي است كه از قطران يا قير ذغال سنگ بدست مي آيد و در لباس شوئي براي زدودن لكه هاي چربي و رنگ سازي مصرف مي شود )عطر رازقي گرانبهاترين عطر طبيعي است و گفته مي شود كه تهيه آن بصورت ساخت صنعتي امكان ندارد .
منابع
برگرفته از كتاب : آموزش پرورش گلها و گیاهان زینتی
سایت آموزشی اطلاع رسانی هرس
تمام ارسالهایم تجربه گذشته ام است و دیدم نسبت به بهبودی تغییر کرده است و اینها نیست